Basit usül ve gerçek usül arasında farkı tespit edebilmemiz için Gelir Vergisi Kanununun 46. maddesini ele almamız isabetli olacaktır. Zira, basit usül koşullarını taşımayan gelir vergisi mükelleflerinin ticari kazançları gerçek usüle göre belirlenir. Basit usülde vergilendirmeye ilişkin olarak 46. maddenin 1. bendi ; “47 ve 48 inci maddelerde yazılı şartları topluca haiz olanların ticari kazançları basit usulde tespit olunur“ demektedir. Gelir Vergisi Kanunu ‘nun 47. maddesi basit usülün genel şartlarını açıklarken, 48. maddesi özel şartlarını açıklamaktadır.
47. maddedeki genel şartlar şu şekildedir;
1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak (işinde yardımcı işçi ve çırak kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunmamak bu şartı bozmaz. Ölüm halinde iş sahibinin dul eşi veya küçük çocuklar, namına işe devam olunduğu takdirde, bunların bilfiil işin başında bulunup bulunmamalarına bakılmaz).
2. (Değişik: 22/7/1998 – 4369/32 md.) İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 2.300.000.000 lirayı (6.300 TL), diğer yerlerde 1.700.000.000 lirayı (4.200 TL) aşmamak.
3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisine tabi olmamak. 2 ve 3 numaralı bent hükümleri öteden beri işe devam edenlerde takvim yılı başındaki, yeniden başlayanlarda ise işe başlama tarihindeki duruma göre uygulanır
48. maddedeki özel şartlar ise şu şekiledir ;
1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 34.000.000.000 lirayı (88.000 TL) veya yıllık satışları tutarının 47.000.000.000 lirayı (126.000 TL) aşmaması,
2. 1 numaralı bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatının 17.000.000.000 lirayı (42.000 TL) aşmaması,
3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamının 34.000.000.000 lirayı (88.000 TL) aşmaması, Milli piyango bileti, akaryakıt, şeker ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine nazaran bariz şekilde düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia için, bu maddenin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı hadler yerine ilgili bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca belirlenecek alım satım hadleri uygulanır.
Kısacası, yukarıdaki şartları taşımayan bir vergi mükellefi, otomatikmen gerçek usülde vergilendirilmeye tabi olacaktır. Gerçek usülde vergilendirme, 1. sınıf ve 2. sınıf tacir sıfatıyla gerçekleşmektedir.
